Palmy to duża i podziwiana grupa roślin. Tworzą odrębną rodzinę areków (Arecaceae), w której palmy dzielą się na 190 rodzajów i prawie 3000 gatunków.
Palmy to nie tylko przyjemność estetyczna dla człowieka, ale także bardzo ważne rośliny użytkowe. Być może nie można sobie wyobrazić tropików bez trio oleju, daktyli i palm kokosowych. Jednak palmy dają człowiekowi znacznie więcej – liście i włókna do dziania różnych przedmiotów, jadalne owoce i nasiona, sok palmowy, drewno, wosk z liści i żywność – przysmak w postaci serca palmy.
Drzewo daty
O uniwersalnym zastosowaniu palmy kokosowej można było przeczytać w poprzednim numerze, teraz przyjrzymy się bliżej drzewu daktylowemu i palmie olejowej. Znany rodzaj Phoenix obejmuje zaskakująco nieznane i interesujące gatunki. Rodzaj ten najwyraźniej obejmuje 13 gatunków rozmieszczonych od wysp makaronezyjskich na zachód od Afryki (Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka) przez całą Afrykę i południową Azję po Filipiny. Daktyle występują również w najbardziej wysuniętej na południe Europie. Interesująca jest także skala wymagań ekologicznych poszczególnych gatunków z rodzaju, gdyż wśród nich znajdziemy zarówno gatunki sucholubne, jak i bagienne, czysto tropikalne i potrafiące znosić ujemne temperatury. W zależności od gatunku są to palmy mocne i bezpniowe, kochające suszę i bagniste. Mają pierzaste liście. Większość gatunków jest dwupienna, owoce są podłużne, u większości gatunków niejadalne.
Daktyle to jedne z najbardziej rozpowszechnionych palm, uprawiane praktycznie na całym świecie. Palmę daktylową, palmę daktylową kanaryjską i teofrasta lub inne gatunki kochające suszę można spotkać na obszarach stale lub sezonowo suchych, ale tam, gdzie występują wody gruntowe. Bardzo często sadzi się je na nasypach, wokół plaż i kolumnad nad morzem. Spośród kochających wilgoć daktylowców najczęściej spotykamy piękny, delikatny, zaledwie trzymetrowy gatunek Phoenix roebelenii, który zadomowił się na bagnach rzeki Mekong. Jako ozdobę widzimy ją wszędzie w wilgotnych i monsunowych tropikach, gdzie zdobi parki, wejścia do budynków, jest uprawiana w pojemnikach w ogrodach publicznych i prywatnych.
Prawdziwe drzewo daktylowe (Phoenix dactylifera) tworzy pień o wysokości do 30 metrów, pokryty resztkami martwych liści. Pierzaste liście na górze mają zwykle długość od 3 do 6 metrów. Kwiaty męskie wyrastają z zagłębień liści, kwiaty żeńskie tworzą wiechy. Owocem są daktyle, których nie trzeba przedstawiać.
Prawdziwe drzewo daktylowe jest godne uwagi także pod względem botanicznym, gdyż wciąż spekuluje się na temat jego pochodzenia – czy rzeczywiście jest to gatunek botaniczny, czy też pochodzi z Mezopotamii (posiadamy doniesienia o jego uprawie przez Asyryjczyków i Egipcjan już od IV tysiąclecia p.n.e.), prawdopodobnie poprzez skrzyżowanie afrykańskiej Pho reclinata z azjatycką słodką P. sylvestris. Tradycyjna kultura znalazła także odzwierciedlenie w tym, że dziś istnieje kilkaset odmian drzewa daktylowego. Młoda palma zaczyna owocować w ósmym roku życia, jej okres płodności przypada na około trzydziesty rok, kiedy rodzi od 50 do 80 kg daktyli. Po osiemdziesiątce przestaje produkować.
Daktyle to nie tylko popularne owoce, ale także jeden z podstawowych artykułów spożywczych w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Spożywane są na świeżo i suszone, mielone na mąkę, stanowią bazę wina, które można otrzymać także ze słodkiego soku wypływającego z ciętych kwiatostanów męskich. Młode podstawy liści są wykorzystywane jako warzywa, a maty, torby i czapki są dziane z samych liści. Mówi się, że dobra arabska gospodyni domowa potrafi ugotować daktyle przez miesiąc, nie powtarzając posiłku.
Chociaż palma daktylowa jest prawdopodobnie najczęściej uprawianą palmą, nie można jej polecać do mieszkania. Nasiona kiełkują niezwykle chętnie, sadzonki lubią świat i rosną bardzo szybko – jednak za kilka lat wyrosną na wielkie potwory z ostrymi kolczastymi łodygami i sztywnymi liśćmi, które zawładną Twoim mieszkaniem. Są prawie niezniszczalne, wytrzymują nie przesadzanie, małą doniczkę, zapominanie o podlewaniu i cieniowaniu, po prostu są coraz brzydsze.
Olej palmowy
Sama palma, o której dużo się mówi, nie jest odpowiedzialna za zniszczenie lasów Indonezji i Malezji. To w ogóle tam nie pasuje. Do chwalebnego i przeklętego rodzaju Elaeis należą dwa gatunki palmy oleistej – częściej uprawiana nazywa się Elaeis guineensis i pochodzi z Afryki Zachodniej, gdzie rośnie rozproszona w tropikalnych lasach deszczowych i jest ważnym składnikiem pożywienia dla zwierząt. Drugą, mniej znaną i rzadziej sadzoną w obcych miejscach, jest amerykańska palma olejowa Elaeis oleifera, która pochodzi z deszczowych nizin tropikalnej Ameryki od Hondurasu po Peru i amazońską Brazylię. Jednak plantacje palm ludzie sadzą głównie w wilgotnych tropikach Azji. W ten sposób cierpi przyroda Malezji i Indonezji.
Afrykańska palma olejowa dorasta do wysokości około 20 metrów, jej pień pokryty jest resztkami liści. Pierzaste liście mają do siedmiu metrów długości i mają kolczaste ogonki. Z zagłębień liści na pniu wyrastają duże wiechy kwiatostanów – męskich lub żeńskich. Kwiaty męskie są bardzo bogate w pyłek, który pachnie lekko anyżem. Palma wytwarza od pięciu do dziesięciu kwiatostanów męskich, z których po zapyleniu może wytworzyć się od 800 do 2000 owoców (pestek). Jeden dojrzały owoc osiąga masę do 45 kg.
Palmy rosną obficie w pierwszych latach, zaczynają owocować około siódmego roku. Jednak hodowane odmiany są szybsze. Szczyt płodności przypada na około 15 rok, po 25 roku palma przestaje owocować i obumiera. Zużycie składników odżywczych i wody przez te palmy jest tak duże, że wyczerpują one nawet bardzo bogate gleby wulkaniczne.
Źródło:
